हेर्ने होइन त सन १९५० को सन्धि ?
(सन १९५०को सन्धिको खुब चर्चा हुन्छ। असमान सन्धि भन्ने गरिन्छ। तर त्यो सन्धिमा खास के के छन भनेर सजिलोसित पढ्न पाइँदैन। अहिले त झन त्यो सन्धि खारेज गर्ने माग उठिरहेका बेला त्यसमा के के रहेछन धारा जसले नेपाललाई अप्ठेरो पार्ने भनेर जान्नु झनै सान्दर्भिक होला भनेर मैले यहाँ राखेको छु) ।
सुगौलीसन्धि
(इ.सं. १८१५डिसेम्बर२)
१.माननीयइस्ट–इन्डियाकम्पनीरनेपालराजाकाबीचचिरस्थायीशान्तिरमैत्रीकायमरहनेछ।
२. युद्धहुनुभन्दापहिलेदुवैराज्यकाबीचजुनभू–भागकासम्बन्धमाविवादथियो, तीभूभागहरुनेपालकाराजालेपरित्यागगर्छन्रतीभूभागहरुमाथिमाननीयकम्पनीकोप्रभुसत्तास्वीकारगर्छन्।
३.नेपालकाराजामाननीयइस्ट–इन्डियाकम्पनीलाईतलउल्लिखितइलाकाहरुसदाकानिम्तिसमर्पणगर्छन् –(कालीरराप्तीनदीकोबीचकाखसम्पूर्णतल्लाभागहरु, (राप्तीरगण्डकीबीचकोसम्पूर्णतल्लोभूमि, (गण्डकीरकोशीबीचकोसमस्ततल्लोभूभाग, (मेचीरटिस्टाबीचकोसमस्ततल्लोभूमि, (मेचीनदीभन्दापूर्वतर्फकोसम्पूर्णपहाडीइलाकाहरु, नागरीकोदुर्गरजमिनतथानगरकोटकोघाटीजसमामोरङबाटपहाडतिरजानेबाटोछ, यससँगैसोघाटीरनागरीकाबीचकासबैभूभागयसमितिदेखि४०दिनभित्रमागोर्खालीसेनालेखालीगरिदिनुपर्नेछ।
४.नेपालराज्यकाप्रमुखरभारदारहरुज–जस्कोस्वार्थमामाथिउल्लिखितअभिधारालेहानिपुर्याएकोछ, क्षतिपूर्तिकालागिब्रिटिशसरकारलेतीप्रमुखहरुलाईजम्माजम्मीसालानादुइलाखरुपैयापेन्सनकारुपमादिनस्वीकारगर्छ।योरकमनेपालकाराजाकोतजबिजअनुसारसमानुपातमा बाँडिनेछ।नेपालकाराजाबाटयसरकमकोअनुपातनिश्चितभएपछिपेन्सनकालागिगभर्नरजनरलकोमोहररहस्ताक्षरसहितकोसनदपत्रसम्बन्धितपेन्सनवालालाईदिइनेछ।
५.नेपालकाराजास्वयंआफ्नासम्बन्धीतथाउत्तराधिकारीहरुकोतर्फबाटकालीनदीकोपश्चिमीभूभागकोसम्पूर्णअधिकारपरित्यागगर्छन्रसाथैत्योइलाकातथात्यसइलाकाकानिवासीहरुसँगकुनैकिसिमकोसम्बन्धनराख्नवचनबद्ध हुन्छन्।
६.नेपालकाराजासिक्किमकाराजालाईउनकोप्रादेशिकअधिकारकासम्बन्धमाकुनैतरहबाटपरेसाननगर्नरसाथैशान्तिभंगनगर्नस्वीकारगर्छन्रसाथैकेपनिस्वीकारगर्छन्भनेयदिनेपालअधिराज्यरसिक्किमकाराजाअथवासिक्किमकाप्रजाहरुबीचकुनैमतभिन्नताउत्पन्नभएमाउक्तमतभिन्नतासमाधानगर्नमध्यस्थकोरुपमाब्रिटिशसरकारलाईसुम्पनेछन्रनेपालकाराजालेब्रिटिससरकारकोनिर्णयस्वीकारगर्नुपर्नेछ।
७.नेपालकाराजायसनियमलाईस्वीकारगर्छन्किब्रिटिशसरकारकोअनुमतिबिनाकुनैब्रिटिशप्रजातथायुरोपेलीप्रजाअथवाअमेरिकीलाईआफ्नोसेवामाकहिलेपनिराख्नेछैनन्।
८.दुवैराज्यकाबीचमामित्रतारशान्ति–सम्बन्धसुदृढरसमुन्नतगराउनकालागिएकराज्यकाविश्वासपात्रमिनिस्टरदोस्रोराज्यमारहनेछभन्नेपनिस्वीकारगर्छन्।
९.योसन्धिजसमानौअभिधारासमाविष्टछन्, नेपालकाराजाद्धाराआजकोमितिदेखि१५दिनभित्रअनुमोदनगरिनेछ।उक्तअनुमोदनलेफि्टनेन्टकर्नलब्रेडशालाईप्रदानगरिनेछरउनलेबीसदिनभित्रअथवासम्भवभएसोभन्दापनिअगावैगभर्नरजनरलबाटअनुमोदनगराईनेपालकाराजालाईसोअनुमोदितसन्धिपत्रदिनेछन्।
यससन्धिमाबिबादमानपरेकानेपालअधिकृतभूभागहरुपनिकम्पनीसरकारलाईसुम्पनेप्रावधानभएकालेनेपाललेयससन्धिमापरेकाकेहीअभिधाराप्रतिआफ्नोसहमतिरअसन्तुष्टिप्रकटगरेको हुँदानेपालरकम्पनीसरकारकाबीचकेहीतराईफिर्तागर्नेप्रयोजनकानिम्तिअर्कोआंशिकसन्धिभयो।८डिसेम्बर१८१६माभएकोपुरकसन्धिबाटकोशीरराप्तीकाबीचकोतराईफिर्ताभयोतरमूलसन्धिकोधारा४कोप्रावधानलाईखारेजगरियो।
१९५०कोसन्धि(सन्१९५०जुलाई३१)
१.नेपालसरकाररभारतसरकारकाबीचअटलशान्तिरमित्रतारहनेछ।दुवैसरकारलेपरस्परमाएकलेअर्काकोपूर्णराज्यसत्ता, राज्यक्षेत्रकोअक्षुण्णतारस्वाधीनतास्वीकाररआदरगर्नमन्जुरगर्छन्।
२.कुनै राष्ट्रसँगठूलोखलबलवाफाटोपर्नआईत्यसबाट दुइसरकारकोबीचमारहेकोमैत्रीकोसम्बन्धमाखललपर्नजानेसम्भावनादेखिएमादुवैसरकारलेपरस्परमासोकुराकोसमाचारदिनेजिम्मेवारीकबुलगर्छन्।
३.कर्मचारीवर्गहसहितप्रतिनिधिहरुद्धारापरस्परमाप्रचलितअन्तर्राष्ट्रियसम्बन्धराजदुतस्तरीयराख्नमन्जुरगर्छ।
४.दुवैसरकारलेपरस्परमाकन्सुलेटजनरलहरु, कन्सुलेटहरु, भाईसकन्सुलेटहरु, अरुप्रकारकाकन्सुलेटरप्रतिनिधिहरुकोनियुक्तिमन्जुरभएकाशहर, बन्दरगाहरअरुस्थानहरुमानिवासगर्नेछन्।
५.नेपालसरकारलाईभारतराज्यक्षेत्रबाटअथवासोराज्यक्षेत्रकोबाटोगरीनेपालकोसुरक्षाकोनिमित्तचाहिनेहातहतियार, कल–पूर्जा, गोलीगट्ठा, खरखजाना, मालसामानकोपैठारीगर्नेअपिधकारछ।दुइ सरकारलेपरस्परमासल्लाहगरीयोबन्दोबस्तलाईचालूगराउनेकारबाहीकोतयगर्नेछन्।
६.भारतरनेपालको छमेकीमैत्रीभावकोप्रतीकस्वरुपदुवैसरकारलेआफ्नोराज्यक्षेत्रमारहेकाआदर्शसरकारकारैतीलाईआफ्नामुलुककोऔद्योगिकरआर्थिकविकासरत्यस्तोविकाससम्बन्धिरियायतरठेक्काहरुमाभागलिनलाईराष्ट्रियव्यवहारदिनकबुलगर्छ।
७. नेपालसरकाररभारतसरकारलेआफ्नोराज्यक्षेत्रमारहेकाअर्कोमुलुककारैतीलाईनिवास, सम्पत्तिकोभोग, व्यापार, वाणिज्यमाभागलिन, चलफिरगर्नरअरुत्यस्तैप्रकारकाविशेषाधिकारहरुकाविषयमापारस्परिकतौरलेसमानविशेषाधिकारलिनलाईकबुलगर्छन्।
८.जहातकयहाँजिकिरगरिएकाकुराहरुकोसम्पर्कछ, तीसबैमायोसन्धिपत्रलेभारतकोतर्फाटब्रिटिससरकाररनेपालसरकारकाबीचमाभएकाअघिकासबसन्धिपत्र, स्वीकारपत्र, कबुलियतनामाहरुलाईखारेजगर्छ।
९.हस्ताक्षरगरिएकैमितिदेखियोसन्धिलागूगरिनेछ।
१०. योसन्धिकुनैएकमुलुकले१वर्षेभाखादिईसोसन्धिपत्रकोअन्त्यगर्ननखोजेसम्मजारीरहनेछ।
