लाग्दैन पोखरेलीलाई फेवातालको माया ?
(ल हेर्नुस फेवा तालको भाग । पहिले ताल, अहिले धान बाली) ।
म झल्झली संझन्छु २०४४ सालमा हुनुपर्छ-फेवातालको पश्चिम कुनो पामे गाउँको छेउबाटै म डुंगा खियाउँदै लेकसाईड आएको थिएँ । त्यतिबेला म अन्नपूर्ण आधार शिविरको यात्रा सकेर फर्कँदै थिएँ । फेवासँग त्यहि मेरो पहिलो नातो थियो । फेवा त्यो बेला झण्डै चामे गाउँको छेउसम्मै फैलिएको थियो । त्यसपछि एकैचोटी म बल्ल अहिले केहि हप्ता अघि फेवा तालको त्यहि कुनो पुग्दा अचम्म लाग्यो । पहिले माछा सल्बलाउने फेवा, पानी कुल्कुलाउने फेवाको निकै ठुलो भाग अतिक्रमित भएछ । माछाका पुच्छर सल्बलाउने ठाउँमा धानका बोट हल्लिन थालेका रहेछन । मैले त पत्याउनै सकिन फेवा त्यति बिघ्न अतिक्रमणमा परेको छ भनेर । पहिले जति थियो त्यसलाई तिन भाग लगाउने हो भने एक भाग जति मासिएछ ।
(फेवाको चारै तिर हुन्छन यस्ता लूगा धुनेहरु)
छेउछेउमा होटेल र रेस्टुरेन्टले चेपेका छन । तिनले निकाल्ने फोहोर सबै त्यहिँ मिल्कन्छ । ताल पुर्न छेउमा जग्गा हुनेले माटो खसाल्दै जाने रहेछन । वरिपरि डाँडोँ नांगै पारेका छन वन मासेर । त्यहाँबाट माटो, ढुंगा, वालुवा र गेगर पुरै त्यहि फेवामा खस्छ । खहरेको फोहोर पानी सिधै फेवामा खस्ने रहेछ अझैपनि । अहिले त फेवाको चारैतिर होटेल बढ्दै गएका छन । पहिले लेकसाईड तिर मात्रै थिए होटेल र लज। कमसेकम एकतिरबाट मात्रै आक्रमण थियो । अहिले त चारैतिरबाट । आफ्नो जग्गा, आफ्नो मनखुशी ! मनपरि तरिकाले बनाएका छन होटेल र लजपनि ।
(झारले छपक्कै छोपेको छ धेरै ठाउँमा । तर त्यसलाई निरन्तर गरेर निकाल्ने कुनै संघसंस्था छैन ।)
(फेवा ताल ठूलो कि धान खाती ठूलो जस्तो पो देखिन्छ त अहिले मिच्दै गएर) ।
फेवाको नाममा खुल्न चाहि करिब डेढसय संस्था रहेछन । ति मध्ये धेरैले दाम कमाए । छोराछोरी बिदेश पुर्याए । भवन ठड्याए । गाडी दौडाए । तर फेवाको हालत झन बिग्रिदै गयो । कमसेकम निरन्तर रुपमा अनुगमन गर्ने र अतिक्रमणकारी झार निकाल्ने कामपनि कसैले गरेको देखिँदैन । वर्षमा एकपटक फेवा सफाई भनेर पत्रपत्रिकालाई छलेर के गर्नु ? २५ वर्ष अघि रामेछापबाट पर्यटकको भारी बोक्न आएका एक जना खड्का थरका डुंगा चालक सुनाउँदै थिए-फेवा पहिले ६५ मिटर गहिरो थियो । अहिले पुरिँदै गएर ३५ देखि ४५ मिटर भएको छ ।
छेउछाउमा बसेर लुगा धुनेहरुको त्यत्तिकै भिड । साबुनको फिँज तालको बिचसम्म धर्सो पर्दै आएको देखिने । साबुनको त्यस्तो फिंजले तालका माछा लगायत अन्य जलचरलाई कति असर पर्दो हो ! मनपरि कतिसम्म भने थोत्रा डुंगा तालमै कुहिँदापनि कसैले उठाउने रहेनछ । फेवा तालमाथि यो अतिक्रमण देख्दा पोखरेलीहरुलाई त्यसको माया भएजस्तो लाग्दैन ।
(होटेल र रेस्टुरेन्ट बनाउन ढुंगा, ईट्टा र वालुका लैजाने होडपनि चलेकै छ ।)
हुँदा सस्तो, नहुँदा कस्तो भन्ने एउटा भनाई छ हाम्रो । अहिले फेवा हुँदा पोखरेलीलाई सस्तो भएको छ । जसो गरेपनि फेवा कहिल्यै केहि हुँदैन । सधैँ यसैगरि दोहन गर्न पाइन्छ भन्ने लागेको हुन सक्छ । तर यहि पाराले के फेवा ताल सधैं रहला ? त्यत्रो अतिक्रमण कति दिन धान्ला ? कति दिन सहला फेवाले ? पुरिँदै, भत्किँदै, चेपिँदै र प्रदुषित हुँदै जाँदा एक दिन फेवा काठमाडौंका म्रित नदीझैं भयो भने पोखरेलीको भविष्य के होला ?
(नियमले दाउरा काट्न त पाइदैन फेवा छेउको रानी वनमा तर कहाँ लागू भएको छ र नेपालमा नियम र कानुन ?)
(यसरी नांगा हुँदैछन फेवा छेउका डाँडाहरु ) ।
पोखरा साँच्चिकै स्वर्ग को एक टुक्रा हो । कहि कतै कसैले नदेखेको, नभोगेको स्वर्ग खोजि हिँड्नेहरुले पोखरालाई राम्ररी बुझुन-त्यहि हो स्वर्गको एक टुक्रा। जहाँ हिमाल हाँस्दैनन मात्रै त्यसका छायाँ आएर फेवामा पौरिन्छन । सात समुद्र पारीका आगन्तुक चराको जमघट त्यहिँ हुन्छ ।
(डुंगा खियाउँदै महिला र फेवाबाट हिमालको एक द्रिष्य ) ।
(गोधुलीको बेला फेवा यस्तो देखिन्छ) ।
(तालको बिचमा रहेको बाराही मन्दिर ) ।
(तालमाथि प्यारा ग्लाईडिङपनि कम्ति लोकप्रिय छैन पोखरामा) ।
(वाराही मन्दिर छेउ दर्शालुले फालेको खानेकुरामा झुम्मिएका फेवातालका माछा। यस्तो अप्राक्रितिक आहाराले प्राक्रितिक जिवजन्तुलाई असर पर्छ भनेर कहिले बुझ्ने हामी नेपालीले ?)।
(पानी परेको बेला खिच्दा यस्तो देखिने रहेछ पातले छाँगो) ।
(वाराही मन्दिरबाट पारिको द्रिष्य खिच्दै एक पर्यटक ) ।
(फेवाको पानी बगेर जाने नहरको डिलबाट फालहाल्दै एक वालक ) ।
(फेवा नरहे रहलान र यस्ता माछा पोखरेलीका लागि ?) ।
हावापानी स्वच्छ राख्न पारिपट्टी मिश्रीत रानी वन सधै हरियाली बाँडेर नथाकि उभीईरहन्छ । बिबिध प्रकारका माछा दिएर पोखरेलीहरुको खाद्दान्न त पुर्याएकै छ, सयौं देशका लाखौं पर्यटकलाई लोभ्याएर जिवन धान्ने मेसो पनि त्यहि फेवाले मिलाएको छ । फेवा आफु मात्रै एक्लो बस्दैन बरु रुपा र बेगनास जस्ता ताललाईपनि वरिपरि छरेर पोखरेलीहरुलाई थप अवसरहरु बाँडेको छ । महेन्द्र गुफा, पातले छाँगो, सेतीनदी जस्ता दर्जनौं चित्ताकर्षक प्राक्रितिक स्रोत र साधनहरुलाईपनि फेवाले छरछिमेकमै साँचेको छ । यो पोखरीहरुको जिवन हो । स्रोत हो । सारा यहि हो । तर पनि किन बुझ्दैन पोखरेलीहरु फेवाको गुन ? कि एकदिन पछुताउनुमै मजा छ पोखरेलीलाई ?
(तस्बिरहरु म र आमोद सापकोटा ले खिचेका हौं । आमोद ११ वर्षका वालक हुन ) ।
