लेक होइन देश लागेर हुम्लामा रोएको त्यो दिन

(सिंह दरबारभित्र को कुर्सीमा जो सुकै अवतरण होस हुम्लालाई त्यसले खासै छुँदैन । संबिधान नयाँ बनोस र पनि हुमलालाई त्यसले समेट्दैन। काठमाडौंको चार किल्लाभित्र जे सुकै घोषणा होउन हुम्लेलीका दुख, पिर, बेदना र छट्पटीलाई तिनले संबोधन गर्दैनन् । किनभने मुलुकको सबैभन्दा पिछडिएको अभागीगन्तब्य हो त्यो । त्यसैले हुम्लाका आफ्नै दुख छन् । आफ्नै बेदना र छट्पटीमा छ हुम्ला । प्राक्रितिक सन्दौर्य त छ नै तर त्यसले एकाध दिन क्यामरा घुमाउनेकालागि आनन्द दिन्छ । हुम्लेलीकालागि भने कष्ट । तिनै हुम्लेलीका भोगाइबारे अनिल रुपाखेतीले एउटा मन छुने रिपोर्ट तयार पारेका छन् नेपाल प्लसकालागि)

 

 

-अनिल रुपाखेती, हुम्ला 

 

 

buda1

 

“जीवनमा केहि केहि गर्नुपर्छ भन्ने थाहा हुँदा हुँदै पनि मैले आफुलाई कहिले पनि केहि गर्नुपर्छ भन्ने सोचको नजिकसम्म पुग्न दिइनँ जीवनमा न त सुख भयो, न दुखनै पाइयो । मेरो कानमा यहि शब्द आएर ठोकियो मलाइ दुख्यो पनि जिबनको बारेमा मेरो जे सोच त्यहि मिल्दो अभिब्यक्ती यसरी सुन्दा टक्क अडिएँ मुन्टो उठाएँ

 

उनि पाका थिए । आलु काट्दै, नाति खेलाउँदै थिए । अचम्ममा परेँ उनि नातीसँग यो कुरा गर्दै थिए भन्ने भान पर्‍यो मलाइ यसो बिचार गरें, उनको नातीले यसको मर्म अर्थ बुझ्न सक्ला त ? उनको नजिक पुग्ने मनसायले अभिबादन गर्दै आफ्नो परिचय दिएँ उनी सगैँ बस्दै गर्दा मेरो ध्यान भने ७० नजिकको उमेरमा यस्तो सबल हक्की शरिरका धनि कसरी भए भन्नेमा केन्द्रित रह्यो

 

anil1कर्मचारी रहेछौ । ओखती तिमिसँग ? भन्दै उनले मेरो ध्यानमा मेनका पठाए के को ओखती ? कसको लागि ? मैलै सोध्न नपाउँदै घर भित्रबाट लामो खोकीको आबाज आयो । मैले आफ्नो झोलाबाट चिसो ज्वरो को ओखती झीकेर दिएँ उनले भन्न थाले “त्यो खोक्ने मेरो जहान हो । २ बर्षदेखि यस्तै छे।  म सँगै ३ जना हुम्लाका साथिहरु पनि थिए । हाम्रो गन्तब्य थियो हिल्सा उनिहरुले घडि हेरे। मैले समय कम बाटो भने लामो भन्ने अर्थ लगाएँ।

 

सीमीकोटदेखि हिल्साको ९६ किलोमिटर लामो मोटर बाटो हुम्लाको बिकासको लागि बिश्ब खाद्य कार्यक्रम नेपाल सरकारको साझा प्रयास हो। यसको हालको अबस्थाको स्थलगत अध्ययन गरी कार्यालयमा प्रतिबेदन दिन हामी यो यात्रामा निस्कीएका थियौं समुन्द्र सतहबाट करीब १०० मिटरको उचाइको नेपालगंजबाट हवाइ यात्रा तय गर्दै ३००० मिटरको उचाइमा रहेको सीमीकोटमा रात बिताएर कर्णाली किनारै किनार अघि बढ्दै थियौं हामीहरु

 

देशमा परिवर्तन आयो, छोरा घर आएन

 

डाँडाफाया गाउँका ति बृद्ध बारे मेरो थप जान्ने इच्छालाइ बाटो काट्ने साधन बनाए, हुम्लाका साथि पाल्देन ले उनि भन्न थाले वनबाट मान्छे आएर उनको छोरा लग्यो देशमा परिवर्तन आयो तर उनको छोरा घर आएन बुहारीले माइत बाटै अर्को घरजम गरी छोरा बुहारीको चिनो त्यै नाति हो सर ।” स्तब्ध भएँ उनलाई नमन गर्दै हिडे यत्रो संकटमा पनि उनी अटल थिए। तर यो बाटो उकालोलाइ संकट मान्दै छु धिक्कार मलाइ ” अनायसै मेरो मुखबाट निस्कीयो पाल्देनले मेरो अनुहार हेर्दै भने” किन धिक्कार भन्नु भाको सर ? मैले जबाफ नदिइ कर्णालीको छाललाइ जिबनसँग तुलना गर्नथाले

 

छिनिगिन्टीको आबाज सहित घोडा झोवा नजिकै बनमा चर्दै थिए भने चाँहि मनमनै कर्णाली तर्दै थिएँ। झोलाबाट क्यामरा झीकेँ नजिकैको हेप्का गाउँको मोहक दृश्य कैद गरेँ। हामी  धारापोरी, डाडाफाया, हेप्का, केर्मी,यलबाँङ, यलगाड, मुचु, पातिहाल्न, यारी, नारागाउँ हिल्सा पुग्न आतुर थियौं बिहानको खाना धारापोरीमा खाएर कर्णालीलाई पछ्याउँदै थियौ । फोटोपनि लिँदै थियौं । बास बस्न केर्मी पुगियो । करिब १०० घरको घना बस्ती बाटोमा वटा पसल । घर सहितको पर्यटकका लागि क्याम्पसाइडको यहाँ ब्यबस्था रहेछ दिनको टन्टलापुर घामले अलिक टाउको दुखेकोले होटेलको कोठामा पसें होटेलको दाइ भोटे चिया लिएर भित्र पसे नुन, चौरीको घ्यु, जडिबुटिको चियापत्तिलाइ काठको गवुवामा घोलेर बनाउने यो चिया पाहुना सत्कारको पहिलो चरण हो पनि यसको पारखी हुँ

 

चिया हातमा लिएर बाहिर निस्कीएँ। पर जना पर्यटक होटेल तिर लम्कीँदै थिए। क्याम्प साइडमा पहिल्यै भरियाहरु आएर टेन्ट कस्दै रहेछन जर्मन नागरिक रहेछन् । हिल्सा हुँदै ल्हासा जाने ट्रेकिङ रुट रहेछ यो आज भोली पर्यटकिय मौसम हो । गोराहरु आउने कुरा मलाइ सुनाउँदै होटेलका दाइ तिनिहरु भएतिर लम्कीए

 

सिरानी नमिलेर बिहान गर्दन अररो भएछ नित्यकर्म पनि बाटैमा गर्ने बिचारले हामी अघि बढ्यौं भात खान यलबाँङ पुगियो। घन्टाको हिडाइ रहेछ केर्मीबाट यलबाँङ गाऊलेहरु कुदाकुद गर्दै थिए । किनकि त्यो दिन त्यहाँ गुम्बाका लामा आउने कार्यक्रम रहेछ। यलबाँङ गुम्बा जिल्ला भरीकै ठूलो रहेछ। अंग्रेजी लामा दुवै भाषा पढाइको लागि बैदेशिक सहयोगमा बिद्यालय रहेछ त्यहाँ । होटेलमा खाना पाक्दै गर्दा हामीले हिउँ हिमाल हेर्दै ल्हासा वियरको मजा लियौं खालि पेटमा ल्हासा वियरले पेटमा तरंग दियो

 

दुई घण्टा आराम गरेपछि यलबाँङ गुम्बा हेर्दै हामी अगाडि बढ्यौं बाटामा राम्रा दृश्यहरु हेर्दै मुचु बास बस्न पुगियो राती भलाकुसारीमा थाहा भयो की माथी बाटोमा हिउँ धेरै परेको छ । लेक काट्न सकिंदैन हामी के गर्ने दोधारमा परियो । लौ त भनेर यारीमै बास बसियो । यो फेदीको गाउँ हो । भोली हामीले ४७०० मिटरको नारा लेक पार गर्नु पर्ने । त्यसमा पनि धेरै हिउँ कसो गर्ने होला सर ? साथी अमृतजीले डर ब्यक्त गर्नु भएको भान भयो मलाइ यारी ३७०० मिटरमा थियो जुन उचाइसम्म सजिलो अनुभव गर्दै थिएँ अमृतको कुरा पछि पनि कसो गर्ने होला भन्ने दोधारमा परें

 

तिन घण्टाको उकालोको लागि लसुन, टिम्बुर थर्मस तातो पानी लिएर छिसमिसेमै हामी उकालो लाग्यौं हाम्रो उकालोको रणनिति बिस्तारै हिँड्ने अप्ठेरो अनुभव भएमा तुरुन्तै तल झर्ने थियो घोडा झोवा लिएर यारीका मानिसहरु हामी भन्दा सखारै उकालो लागेका रहेछन । तिनिहरु देखे पछि मैले उकालो भरी झोला झोवामा राखेर लगिदिन अनुरोध गरें उकालो लेकको बाटोमा पसिना आयो भने झन कठिन हुनाले मैले यो अनुरोध गरेंको यिए स्विकृती पनि मिल्यो

 

म्रित्यु नजिकै आयो तर बिचलित भईन

 

झोला नभएपछि शरिर हल्का महसुस भयो त्यसपछि सतर्क भएर हामी ४४०० मा पुग्यौं शिवशिव भन्दारहेछन यो ठाउँलाइ सायद मानसरोवर जाने बाटो पनि यहि भएर होला शिवशिव भन्दा मलाइ आनन्दको अनुभूति भयो रहरलाग्दा हिमाललाइ साक्षि राखेर भटाभट फोटो सेसन भयो थर्मसको तातो पानी रोटी खाएपछि हामीमा नयाँ उर्जा थपियो जित नजिकै रहेको अनुभूति भयो यारीका मानिसहरु हामीलाई “बिस्तारै हिड्नु होला । ४५ मिनेटमा उकालो सकिन्छ । हामि भारी मिलाउँछौं ” भन्दैथिए नभन्दै हामीले ४० मिनेट भित्रैमा नारालाइ जित्यौं

 

थकान हरायो । डरपनि गायव  युद्द जितेको सिपाहिले खुकुरी घुमाए जस्तै क्यामरा घुमाएँ   मेलै । के थाहा एकैछिनमा मौसम खराब हुनसक्छ ४७०० मिटरको नारा लेकमै हिउँसगै घरबार गर्ने सपना देख्न थालें तर त्यो सपना लामो रहेन । भत्कीयो बादलले नारालाई देखिसहेन । एकैछिनमा घेरा हाल्यो मेरी नारालाइ बचाउ बचाउ भन्दै थिई । तर मैले केहि गर्न नसक्ने देखेर शिवशिवको सहयोग मागें ढिलो भए बचाउन सकिन्न । फेरी एक पटक कायर प्रेमी बने तल हेरेको त हिल्सा कर्णालीको काँखमा चिन्तीत थिई । दुब्ली निन्याउरीपनि उसले एकोहोरो मलाइ हेर्दै भनी -तपाइ को हो ? नाजबाफ भए डाक्टर, बैद्य, नेता, साथीके भनु साहस बटुलेर सोधे -किनहोला आम नेपाली हुँ चुप लागी । उसले मेरो जबाफ चित्त नबुझाएको हरक आयो मलाइ

 

जताततै हिउ थियो डाँडामा ३० मिनेट तल झरेपछि हिउ पहिरो अकस्मात आयो मलाइ एउटा ढुंगाले ज्याकेटमा लाग्यो । हेर्दाहेर्दै अर्को ढुंगाले टेकिरहेको छातामा लागेर ३०० मिटर तल लाग्यो । तर मलाइ छाताले बचायो साथिहरुले आज तपाइले नयाँ जीवन पाउनु भयो भन्दै बधाइ दिए। मनमनै सबैखाले माया गर्नेहरु संझे मृत्यू नजिकैबाट जाँदा पनि धेरै बिचलित भइन

 

पारीको सेर हो त्यो माथि ताक्लाकोट पर्छ गणेशले मलाइ तिब्बत देखाउँदै भने । मैले निहालेर हेरें । पिच सडक, टेलिफोन टावर टल्कीरहेको देखियो घण्टाको हिँडाइपछि हिल्सा पुगियो कोदारी पछिको चिन सँगको यो दोश्रो ठुलो नाका हामी आउने खबर भइसकेकोले खाना तयार थियो खाना खाएर बजार घुम्ने निर्णय गरियो लगभग ४५ घर । एउटा झोलुङ्गे पुल । नाङ्गा डाडा । बजारै भरी चाइनिज रक्सी वियरका भारी खाली बोतल देखिए

 

              लेक होइन देश लाग्यो

 

कर्णाली किनारको पनि उहि हाल थियो यो ठाउँ ३८०० मिटरमा लगभग बर्षभरी नै जाडो हुन्छ । मानिसहरु खुब पिउँछन भन्दै साथीहरुले सुनाए । चाइनिज सुरक्षाकर्मीहरु दुरबिनले हामीहरुलाइ हेर्दै थिए मलाई निको लागेन र साथीहरुलाइ सोधें- हाम्रा सुरक्षाकर्मीहरु खै ? जबाफ आयो -चौकी मात्र । जनयुद्दमा सुरक्षाकर्मी सदरमुकाम केन्द्रित भएका थिए । बिकेन्द्रित हुन बाँकी नै   कोदारी पछिको चिन सँगको यो दोश्रो ठुलो नाका सुरक्षाकर्मी बिहिन ? थप सोचमा परें पारीपट्टी चिल्लो सडकमा टलक्क टल्किने गाडी गुड्दै थियो हामीपट्टी चाहिँ धुलो बङबङी उडिरहेको । म फरक्क होटेल फर्किएँ सिरकले मुख छोपेर रुन थालें होटेल साहु मोबाइल बजाउँदै आए सर लेक लाग्यो हैन मलाइ देश लाग्यो मैले प्रतिउत्तर गरें उनी ट्वाल्ल परे । मैले हिल्सा संझे दुब्ली निहाउरी देखेको कारण पनि बुझें छिमेकी सेर ले गरेको बिकास आफ्नो बर्बर अवस्था । राज्यबाट उपेक्षा असमान ब्यवहार । धन्न सहेकी

 

बिहानै उठेर सेर जाने योजना थियो । तर मसंग पास थिएन । हुम्लीलाइ जिल्ला प्रशासन कार्यालयले पास दिंदो रहेछ अन्यलाइ चाहिँ चिनियाँ दुतावासको भिसा चाहीने कार्यालयको कामले आएको पास, भिसा नभएको मैले ब्यक्तिगत पहलमा सेर नजाने निर्णय गरें आफ्नो सट्टामा साथीहरुसँग मेरो क्यामरा गयो सेरबाट घन्टामा मानसरोवर पुगिँदो रहेछ सेर गाउँ भए पनि भौतिक पूर्वाधार शहरमा भन्दा कम थिएन । टेलिफोनका भिमकाय एन्टेना कालो सडकले भन्दै थियो -यो गाउँ कुनै शहरभन्दा कम छैन ।

 

एक घन्टामा नै साथीहरु फर्कीए त्यो भन्दा बढी बस्न दिँदो रहेनछ चिनियाँ प्रशासनले । सेरबासीलाइ पनि हिल्सा आउन चिनियाँ अधिकारीबाट पास लिनुपर्ने रहेनछ तर चिनियाँ अधिकारीहरु भने जुनैबेला पनि हिल्सा आउने गर्दा रहेछन नेपाली अधिकारीहरुलाई चाहिँ बिना पास प्रबेश नपाउने असमान ब्यवहार पनि देखियो हामीहरु हिल्सा बसाइको सुखद दुखद अनुभव लिँदै उकालो चढ्यौं दिनको हिडाइ पछि सिमिकोट पुगियो कार्यालयको कामले सफल भएपनि नागरिकको हिसाबले के भएँ ? यो सोच्दा सोच्दै नेपालगंज एयरर्पोट पुगें तर जीवनमा हुम्लाको लागी केहि केहि गर्नुपर्छ भन्ने भावनाले मलाइ छोड्न सकेन भाग्यमानी महसुस गरिरहेछु ।

 

(अनिल धादिङ जिल्लाको पीडा निवासी हुन् । उनी संयुक्त राष्ट्र संघिय खाद्द परियोजना, नेपालमा कार्यरत छन् लेखकको तस्बिर संयोजन गरिदिनुभएकोमा बेल्जियमका एस बी छन्त्याल जीलाई धन्याबाद)

 

तपाइँको प्रतिक्रिया