यस्तो भएपछि हामीले नेपालमा कसरी काम गर्ने ?

– एरिक भाली

हरेकपटक कथाका केही भाग लेखेपछि मैले कि त थिन्ले, कि नोर्बु, कि लाब्राङ, थुन्डुपलाई देखाउँथें। उनीहरूले यो भएन, यो भागलाई यस्तो बनाउँ, यो काटौं भन्थे। ल ठीक छ, त्यसोभए भनेर त्यसै गरियो। असहमति होलाजस्तो भयो भने लौ त्यसोभए स्त्रि्कप्ट लेखकलाई सोधौं भनिन्थ्यो। फिल्मको कथावस्तु, संस्कार, रहनसहन, संस्कृति, फिल्ममा देखिएका दृश्य साराका सारा उनीहरूकै जीवनमा आधारित वास्तविक कथा भएकाले म उनीहरूमा भर परें। पुलबाट तल खसेको याक मात्रै प्लाष्टिकको हो। बाँकी सबै वास्तविक कथा।   कथावस्तु लेख्नल मात्रै दुई वर्ष लाग्यो। एक वर्ष सम्पादन र नौ महिना त लगातार सुटिङ। करिब एक दर्जन प्राविधिक थिए। पश्चिमी मुलुकको सुविधासम्पन्न जीवन बिताइरहेका प्राविधिकहरूलाई डोल्पोजस्तो विकट ठाउँमा लगातार नौ महिना बसेर फिल्म सुटिङ गर्न गाह्रो भयो। त्यसको बारेमा उनीहरूलाई सचेत गराइयो जानुपूर्व। त्यहाँका सुन्दर मानिस, सुन्दर हिमाल, हजारौं याकसँगको यात्रा। हिउँसँगै खेल्दै र पल्टँदै तल र माथि गर्न पाउनु। यस्तो साहसिक र रोमाञ्चकारी यात्रा गर्ने अवसर हत्तपत्त आउँदैन भन्नेमा पनि सचेत थियो हाम्रो समूह। त्यसैले समस्या आए पनि सबै बसे। सुटिङको अवधिभरि एकजना डाक्टरसमेत राखिएको थियो। म एक्लै जाँदा भोटे चिया, ढिँडो, घाम्पामा रमाउँछु। तर, सुटिङको टोलीसित भने दालभात खाएर बसियो।  

मेरा फिल्म, डकुमेन्ट्री र फोटोग्राफी देखेपछि मानिसहरूले सोच्लान्– ओहो! यो एरिक भालीले त निकै पढेको होला। तर, मैले फिल्म र फोटोग्राफीको कहिल्यै पनि औपचारिक शिक्षा लिइन। मेरा बुबा सिकर्मी थिए। कलाक्षेत्रमा बाबुकै पेशाको कारणले पनि केही आँखा परेको हुँदो होजस्तो लाग्छ।   

शुरुमा म अन्नपूर्ण क्षेत्रको पदयात्रामा गएँ टुरिष्टजस्तै भएर। बाफ रे बाफ यो मुलुकमा केही छ भन्ने लागेपछि म नेपाली भाषा सिकेर पर्यटक नजाने ठाउँतिर पसें। ९१८१ मा छाङ्बु भन्ने पहिलो पुस्तक निस्कियो अरुण उपत्यकाबारे। त्यसपछि डोल्पोबारे किताब निस्कियो। राजी, राना, थारू, हनीहन्टर आदि गरेर १५ वटाजति मेरा किताब निस्किए। थुप्रै लेखहरू नेशनल जोग्राफीमा छापिए।    तपाइँलाई लाग्ला कि यति धेरै काम गर्न धेरै औपचारिक शिक्षा चाहिन्छ। धनीको छोरो हुनुपर्छ। होइन, म पुर्ख्यौली पेशाले काष्ठकर्मी हुँ। त्यहीबारे अलिअलि पढें। तर, विश्वविद्यालय म कहिल्यै गइन। म १६ वर्षको हुँदा घुम्न निस्किएको हुँ, जतिबेला मेरो बुबाआमा गरिब थिए एकदम। मेरो पहिलो काम तोरी पेल्ने थियो कारखानामा। तोरीका बाक्सा बन्द गर्नुपर्थ्यो। दोस्रो काम जुत्ता बेच्ने थियो बजारमा। त्यसपछि म सिकर्मी भएँ। फ्रान्सबाट आठपटक लिफ्ट मागेर नेपाल पुगेको मानिस, मसँग के हुनु र!   

अहिले म सम्झना गरिरहन्छु नेपालीहरूले दिने माया, ममता, स्वागत र सत्कार। हाँसो र मुस्कान। दिलैदेखि टक्य्राइने त्यो अपत्यारिलो मुस्कान। नचिनेको कुनै गाउँमा पुग्यो। विदेशी पनि एकदम कम पुगेको त्यो बस्ती। साँझ सुत्ने ठाउँको खोजी गर्दै स्कूल चहार्‍यो। चौरमा पाल टाँग्नुपर्‍यो भनेर हेर्‍यो। कहिल्यै नदेखेको, नचिनेको, नजानेको कोही नजिकै आउँछ। ऊ भाषा पनि जान्दैन। ‘लौ किन यस्तो भूइँमा एक्लै सुत्नुहुन्छ? आउनुस् हाम्रै घरमा बसौंला, खाउँला र सुनौंला‘ भनेर बोलाउँछ, न त ऊ पैसामा धनी हुन्छ। यस्तो चिन्दै नचिनेको, भाषा पनि नबोल्ने, एउटा अपरिचित मानिसलाई पहिलोचोटि भेट्दैमा घरमा लगेर सत्कार गर्ने मानिस यो संसारमा कति होलान् र? कति देश होलान् र अहिले त्यस्ता? नेपाल त्यही दुर्लभ देश हो।